Bij de herinrichting van het gelijkvloers maakt het Letterenhuis ruimte voor mensen. De voormalige tentoonstellingsruimte transformeert tot dynamische publieksruimte. VOET architectuur tekende een doordacht ontwerp uit, dat de noden van verschillende gebruikers op een elegante manier met elkaar vervlecht. Ontwerper Caroline Voet geeft tekst en uitleg.
Caroline, wat vormde de grootste uitdaging bij deze ontwerpopdracht?
‘Enerzijds heb je één lange, doorlopende ruimte rond een binnenplaats die veel daglicht biedt en een zekere grandeur uitstraalt. Dat wil je niet kwijt. Anderzijds wil je schrijf-, werk- en ontmoetingsplekken creëren die voldoende intiem voelen. Je moet dus grenzen aanbrengen in de ruimte en geborgenheid creëren zonder de kracht van het geheel weg te halen. Daar hebben we lang mee gepuzzeld. Overal willen we het archief en ook het schrijfproces centraal plaatsen.’
Hoe heb je de puzzelstukjes in elkaar doen klikken?
‘In ons ontwerp heb je grotere ruimtes die begrensd worden door kleinere, intieme ruimtes: de nuclei. Zo ontstaan gradaties tussen plekken waar je jezelf kan terugtrekken, en plekken waar je elkaar kan ontmoeten, wat tal van mogelijkheden biedt.’
In het ontwerp geef je een schrijfkamer een centrale plaats. Waarom?
‘Voor ons was dat echt een eurekamoment: we zetten een schrijfkamer, een geborgen plek, centraal. Die brengt een concrete aanwezigheid met zich mee. Een uitnodiging tot nieuwsgierigheid ook: zit er iemand te schrijven? Conceptueel sluit dat nauw aan bij de geest van het Letterenhuis: de schrijfkamer stelt de handeling van het schrijven - wat best een intiem gebeuren is - centraal en ritualiseert het naar buiten toe. Het feit dat een schrijver hier is, activeert het huis ook.’
Maquette van de schrijfkamer © VOET architectuur
Hoe kunnen vanuit die schrijfkamer ook verbindingen ontstaan?
‘Ruimtes staan altijd met elkaar in dialoog. De schrijfkamer kan, als een Japanse kamer bijna, worden opengeschoven om verbindingen te creëren. De schrijfkamer bevindt zich tussen een ruimte waar literaire makers zitten te schrijven en de leeszaal waar onderzoekers werken. Zet je ze open naar de leeszaal, dan ontstaat er een kijkvenster en een relatie tussen die twee: de schrijver kan gezien worden, of werkmateriaal kan worden getoond. De kamer kan ook weer dichtgaan en naar de kant van de schrijvers opengaan om daarmee verbinding te maken. En als de panelen zijn toegeschoven is het die intieme ruimte die een literaire maker of onderzoeker zich kan toe-eigenen.’
Welke andere nieuwe elementen voorziet het ontwerp?
‘We hebben twee balieruimtes ontworpen - in het onthaal en in de leeszaal - waar mensen terecht kunnen met hun vragen. Ook ontwikkelden we een reeks van tafellandschappen. De tafels kunnen op verschillende manieren in de ruimte worden geplaatst en nodigen uit om te gaan zitten en te schrijven. In de workshopruimte kan het tafellandschap ook als tribune worden gebruikt voor bijvoorbeeld kleinschalige podiummomenten. Voor de collectiepresentatie hergebruiken we bestaande horizontale kijkkasten en ontwierpen we ook verticale kasten om de collectie in te tonen. Die zoneren de ruimte ook. Het literaire erfgoed willen we trouwens meteen in de inkomhal zichtbaar maken. En we willen daar ook al tonen wat er in de publieksruimte gebeurt.’
Wat wens je toekomstige bezoekers van de ruimte toe?
‘Ik ben ervan overtuigd dat er een dialoog is tussen ruimte en gebruiker. En dat er een invloed is van de gebruiker op de ruimte, maar ook van de ruimte op de gebruiker. Goede ruimtes werken uitnodigend en stimulerend. Dat is iets heel intuïtiefs. Ik heb veel geleerd van een Benedictijnermonnik, Dom Hans van der Laan, die heel filosofisch met ruimte omging. Hij koppelt de ervaring van de ruimte aan de menselijke schaal. Je voelt dat. Je hebt ritme en verhoudingen in de ruimte. Die dingen moeten goed zitten, want dat brengt rust. Ik wens mensen te midden van alle hectiek die soms buiten de muren van het archief heerst, rust en concentratie toe. Ik wil een fijne plek creëren waar ze kunnen connecteren met zowel de geschiedenis als de toekomst, op allerlei manieren, en waar ze zichzelf vragen kunnen stellen over de toekomst, nét omwille van die connectie met de geschiedenis hier.’
Overzichtsbeeld van het voorontwerp dat nog in ontwikkeling is, met bovenaan in beeld de nieuwe leeszaal en dan met de klok mee: individuele schrijfkamer, co-creatieruimte voor literaire makers, kantoorruimte voor literaire organisaties, workshopruimte, vergaderruimte, collectiepresentatie en ruimte voor studenten. © VOET architectuur
Meer weten over het concept van de schrijfkamer? Ontwerpster Caroline vertelt je er meer over op haar Instagramkanaal.
Over het ontwerpteam
Caroline Voet is naast ontwerper ook onderzoeker, docent en schrijver van boeken over ontwerpen, ruimte en architectuur. Al tijdens haar studies architectuur werkte ze in de schoolbibliotheek: de boeken, het contact met de bezoekers, het delen van kennis, inzichten en schoonheid, het bevragen, de kritische reflectie inspireerden haar. Ook later in Londen aan de Architectural Association werkte ze in de bibliotheek tussen boeken en mensen. Ondertussen is ze professor aan de KU Leuven, waar ze een doctoraat schreef over Dom Hans van der Laan. Nog steeds zit ze vaak in archieven om zaken uit te diepen. Ze houdt van het maken maar ook bewonen van begeesterende ruimten. Het concept voor het Letterenhuis is gegroeid vanuit die fascinatie: het onderzoeken en schrijven als maakproces en hoe een ruimte dit kan stimuleren en delen.
Twin Design staat in voor de realisatie van het ontwerp. Als uitvoerend atelier voor ontwerpers, scenografen en architecten realiseerden ze de inrichting van talloze musea, tentoonstellingen, bezoekerscentra, ontvangstruimtes en theaters.